Trong thiết kế loa DIY, việc chọn và ghép phân tần (crossover) đóng vai trò quyết định chất âm cuối cùng. Dù linh kiện tốt đến mấy nhưng phân tần sai, lấy sai điểm cắt tần hay lắp nhầm pha, toàn bộ loa sẽ nghe rối, lệch và mỏ nhòe. Bài viết này sẽ giúc bạn hiểu vững nguyên lý phân tần và tránh những sai lầm thường gặp khi làm thủ công.
Phân tần là gì? Vai trò trong hệ loa
Phân tần (crossover) là một mạch điện từ thụ để chia dải tần số ra cho từng driver (loa bass, loa mid, loa treble). Mục đích:
- Gửi đúng dải tần cho driver phù hợp.
- Loại bỏ tần dư thừa gây nhiễu, gây cháp.
- Tái tạo độ tách bạch giữa các dải tần.
Loa 2 way sẽ chia bass + treble, loa 3 way chia bass + mid + treble.
Nguyên lý hoạt động cơ bản
- Tụ điện (capacitor): cho tần cao đi qua, chắn tần thấp → dùng cho loa treble.
- Cuộn cảm (inductor): cho tần thấp đi qua, chắn tần cao → dùng cho loa bass.
- Trở (resistor): điều chỉnh độ nhạy (volume) giữa các loa.
Sơ đồ cơ bản:
- Loa treble: capacitor nối tiếp.
- Loa bass: cuộn cảm nối tiếp.
- Loa mid: tùy thiết kế có thể dùng cả cuộn cảm lẫn tụ để tạo band-pass.
Các sai lầm thường gặp khi ghép phân tần thủ công
1. Chọn sai tần cắt
Chọn sai tần số cắt khiến loa hoạt động không hiệu quả:
- Treble cắt thấp quá → điện áp cao gây cháy treble.
- Bass cắt cao quá → dẫn tới chồng lấn giữa dải, nghe rối.
→ Cần xem datasheet driver: xem dải tần đáp ứng khuyến nghị.
2. Dùng linh kiện sai giá trị hoặc chất lượng kém
- Tụ sai giá trị: cắt sai tần → âm không đúng.
- Cuộn cảm lỗi sắt dỏ rẻ bị bão hoà → rét âm.
- Dây dẫn trong phân tần quá nhỏ đều, nhiễu.
3. Gắn sai pha loa
- Treble, mid gắn sai cực → lệch pha, triệt lấp dải trung.
- Gây mất chi tiết, nghe bị lù.
→ Luôn đánh dấu pha rõ, test trước khi láp.
4. Lắp linh kiện không cách nhiễu
- Cuộn cảm quay gần nhau hoặc gần lòi sắt → nhiễu để.
- Tụ đặt sát mặt vớ kim loại hoặc dây nguồn → nhiễu dao động.
→ Sắp xếp linh kiện theo nguyên tắc vuông góc, cách xa, chống nhiễu.
Một số lời khuyên khi làm phân tần DIY
- Dùng linh kiện tốt: Jantzen, Mundorf, Audyn…
- Làm theo mẫu đã mô phỏng (bằng WinPCD, XSim…)
- Luôn đo test đắp tần sau khi ghép (REW, mic đo…)
- Cố định linh kiện với keo nến cao su hoặc keo nóng chống rung.
Kết luận
Ghép phân tần thủ công yêu cầu kiến thức, đọc số tốt và khâu test nghiêm tục. Chỉ cần một tụ sai, một dây ngợc pha hay cuộn cảm sai lôi, chiếc loa sẽ mất hẳn tinh chất.
🔧 Tại Loa Đại Việt, chúng tôi nhận thiết kế và láp phân tần theo thông số driver, gu nghe nhạc và phòng nghe của bạn – giúc loa DIY có được chất âm chính xác và tự nhiên nhất.